Κυριακή 13 Δεκεμβρίου 2009

Σας «πτωχεύουμε» για να συμμορφωθείτε! Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΜΙΣΘΩΤΟΙ


                 Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΜΙΣΘΩΤΟΙ

 Σας «πτωχεύουμε» για να συμμορφωθείτε!

 
Συνέντευξη με τον πανεπιστημιακό Σπύρο Λαπατσιώρα
Τη συνέντευξη πήρε
ο Παύλος Κλαυδιανός
 
*Έχουν βάση τα περί ενδεχόμενης χρεοκοπίας μιας οικονομίας όπως η ελληνική;
-Με όλα τα μέχρι τώρα διαθέσιμα στοιχεία και τις δεδομένες συνθήκες, η χρεοκοπία, στο άμεσα επόμενο διάστημα, συγκεντρώνει σχεδόν μηδενικές πιθανότητες. Το ύψος του χρέους που αναμένεται να εκδοθεί τον επόμενο χρόνο και τα αναμενόμενα επιτόκια έκδοσης δεν αποκλίνουν, με μη εξυπηρετήσιμο τρόπο, από αυτά της προηγούμενης δεκαετίας.*
Επιπλέον, με δεδομένο το γεγονός ότι η Ελλάδα είναι στη ζώνη του ευρώ, με τις δυνατότητες δανεισμού είτε από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) είτε από τις αγορές repos (συμφωνίες επαναγοράς των τίτλων) με ελαφρά χειρότερους όρους των ελληνικών εμπορικών τραπεζών, και με τις συγκριτικά υψηλές αποδόσεις των ομολόγων τα οποία εκτίθενται ταυτόχρονα σε σχετικά μικρούς κινδύνους (η ασφάλιση των ελληνικών ομολόγων είναι σχετικά χαμηλή παρά τη διεύρυνση του spread των CDS), δεν υφίσταται το ενδεχόμενο χρεοκοπίας με τον τρόπο με τον οποίο απασχολεί διεθνείς και ειδικά εγχώριες συζητήσεις. Επίσης, είναι αστείες, στις σημερινές συνθήκες, τόσο οι σκέψεις ότι απειλείται από την Ελλάδα το ευρώ ως νόμισμα ή η σταθερότητα του ευρώ άμεσα, όσο και ότι η Ελλάδα έχει καλύτερες προοπτικές εκτός ευρώ (απλά θα έχει την τύχη της Αργεντινής μία μέρα πριν ανακοινώσει την έξοδό της από το ευρώ).

*Γιατί, τότε, όλη αυτή η συζήτηση;
-Συνοπτικά, τα πιο σημαντικά γεγονότα που οδήγησαν στην τρέχουσα συζήτηση είναι τα εξής: α) Το «ξεφόρτωμα» των παλιών ομολόγων, καθώς κλείνει το έτος για να αγοραστούν οι νέες εκδόσεις ομολόγων, που θα έχουν αυξημένες αποδόσεις. Αυτό διεύρυνε τα spread. β) Το «συμβάν Ντουμπάι». γ) Οι ανησυχίες οι σχετικές με το χρόνο απόσυρσης από τα έκτακτα μέτρα χρηματοδότησης των τραπεζών από την ΕΚΤ, δηλαδή για την τύχη της ομαλής λειτουργίας της αλυσίδας κυβέρνηση - τράπεζες - ΕΚΤ. δ) Οι πιστωτικές αξιολογήσεις, οι οποίες, αν και δεν εξαρτώνται από ένα ή δύο παράγοντες, με τη χειροτέρευση των δημοσίων οικονομικών, σχεδόν αυτόματα, «αλλάζουν» επί τα χείρω για τις περισσότερες χώρες. ε) Τέλος - και πιο σημαντικό νομίζω - το σαφές σήμα της ΕΕ που είναι: στηρίζουμε υπό τον όρο ότι θα ακολουθήσετε συγκεκριμένα μέτρα δημοσιονομικής προσαρμογής. Το σημαντικό στοιχείο βρίσκεται στο «υπό τον όρο ότι…» και η επίδραση που είχε αυτό στους ανά τον κόσμο διαχειριστές κεφαλαίων. Ας θυμηθούμε πως τον Φεβρουάριο, όταν είχαν ξανατεθεί αντίστοιχα ζητήματα εξυπηρέτησης χρέους, τότε άρκεσε μία δήλωση στήριξης, χωρίς όρους όμως, του γερμανού υπουργού Οικονομικών για να επιστρέψουν οι ανησυχίες των αγορών πάλι στο «business as usual» της μετά την κρίση εποχή.

*Μήπως κατά ένα μέρος είναι και κατασκεύασμα για λόγους κερδοσκοπίας;
-Έχει επιχειρηματολογηθεί αλλού, μαζί με τον Γ. Μηλιό και τον Δ. Σωτηρόπουλο (Αυγή, Εποχή, Θέσεις αλλά και από άλλους σε άλλες εκδοχές), ότι το σύγχρονο χρηματοπιστωτικό σύστημα, στο διεθνή του χαρακτήρα, συνιστά ένα σύστημα μηχανισμών πειθάρχησης των ατομικών κεφαλαίων και των κρατών στις απαιτήσεις που θέτει το νεοφιλελεύθερο υπόδειγμα διευρυμένης αναπαραγωγής. Συνιστά, επίσης, και ένα σύστημα αναπαράστασης της κίνησης του συνολικού κοινωνικού κεφαλαίου. Οι συμπεριφορές των ατομικών κεφαλαίων, αλλά και οι αυθόρμητες ή λιγότερο αυθόρμητες ιδεολογίες που προϋποθέτει η συγκεκριμένη λειτουργία αυτού του συνόλου των μηχανισμών, δεν μπορούν να συλληφθούν υπό την κατηγορία της κερδοσκοπίας παρά μόνο με κόστος να μην καταλαβαίνουμε τι ακριβώς συμβαίνει ή να τον χρησιμοποιούμε με μία πολύ γενική έννοια (κάθε ατομικό κεφάλαιο αναζητά, σκοπεύει το κέρδος).

*Ποιοι παράγοντες επιδρούν στη συμπεριφορά των «ατομικών κεφαλαίων»;
-Υπάρχουν τρία πολύ γενικά στοιχεία (για λόγους συντομίας θέτω εκτός συζήτησης άλλα), τα οποία επιδρούν στη συμπεριφορά των ατομικών κεφαλαίων στις διεθνείς χρηματαγορές (διεθνείς, βέβαια, δεν σημαίνει ότι δεν συμπεριλαμβάνονται και ελληνικά κεφάλαια, π.χ., εμπορικών τραπεζών).
Το πρώτο είναι η πολιτική που χάραξε η ΕΕ. Από την περασμένη άνοιξη, πριν τη σύνοδο των G20, ερρίφθη ο κύβος για το είδος της διαχείρισης της κρίσης στην Ευρώπη: ΄Ηταν η απάντηση που έδωσε ο Χούβερ στην κρίση του ’29 στις ΗΠΑ. Πάνω απ’ όλα οι υγιείς προϋπολογισμοί, με κύριο εκφραστή αυτής της στάσης τώρα τη Γερμανία. Πώς παρουσιάστηκε αυτή η πολιτική διαχείρισης; Η απόφαση της Κομισιόν υπονοεί ότι η κρίση είναι ευκαιρία να επιτευχθούν με γρήγορους ρυθμούς αλλαγές στα εργασιακά, στα ασφαλιστικά συστήματα, στην υγεία, στην παιδεία… με όπλο την αδυναμία των δημόσιων οικονομικών. Την κατάσταση αυξημένων αναγκών δανεισμού χωρίς συλλογικό ευρωπαϊκό μηχανισμό δανειοδότησης οι έγκριτοι αναλυτές την παρουσιάζουν, ωστόσο, ως δίλημμα της Ευρώπης. Να συναινέσει στην ανάληψη ενός συστημικού κινδύνου (π.χ., η πτώχευση της Ελλάδας να υπάγει και άλλες χώρες υπό την απειλή πτώχευσης) ή να δημιουργήσει ένα ηθικό κίνδυνο; Διότι η αλληλεγγύη σε κάθε κράτος το οποίο αντιμετωπίζει προβλήματα, εξασθενεί τα κίνητρα κάθε κράτους για υγιείς προϋπολογισμούς, εφόσον θα ξέρουν ότι θα σωθούν. (Ας μην ξεχνάμε, βέβαια, πώς απαντήθηκε το ίδιο δίλημμα με τις τράπεζες…) Είναι φανερό ότι κάθε ηθικός και υγιής νεοφιλελεύθερος ευρωπαίος πρέπει να μην συναινεί σε ηθικούς κινδύνους που θέτουν τη νεοφιλελεύθερη μορφή της Ευρώπης σε κίνδυνο. Ωστόσο, στο βαθμό που όντως δημιουργούνται αμφισβητήσεις της ορθοδοξίας από τις ανάγκες αυξημένης χρηματοδότησης, για λόγους τουλάχιστον κοινωνικής συνοχής και ισορροπίας στην Ευρώπη, απαιτείται και μία «ρεαλιστική» αντιμετώπιση του ζητήματος, δηλαδή η μέση λύση.

*Και ποια είναι η «μέση λύση» εν προκειμένω;
-Η μέση λύση είναι, η συμπαράσταση υπό τον όρο ότι… Εμφανίζεται να θέτει από το εξωτερικό ένα σιδηρούν κανόνα για το λαό του κράτους. Αποτελεί το δείκτη ενός μηχανισμού επιβολής συμμόρφωσης, μηχανισμού έκθεσης των κρατών στην απειλή πτώχευσης, με στόχο την εθελούσια στοίχιση στις πειθαρχίες του υγιούς νεοφιλελεύθερου υποδείγματος. Δεν αφορά μόνο την Ελλάδα αυτό. Η Πορτογαλία, η Ισπανία, η Ιταλία, ή και ίδια η Γαλλία ακόμη αποτελούν χώρες που τους αφορά το σήμα αυτό. Στέλνει, ταυτόχρονα, και ένα σήμα στις αγορές ότι υπάρχουν μηχανισμοί επιβολής συμμόρφωσης στην Ευρώπη και συμβάλλει στη διαμόρφωση του πλαισίου δράσης τους.
Το δεύτερο είναι η τύχη της σοσιαλδημοκρατίας στην Ευρώπη. Υπέστη μία συντριπτική ήττα στις Ευρωεκλογές. Ο Γ. Παπανδρέου με το εξαγγελμένο πρόγραμμά του, διερευνά και τις στρατηγικές αναπροσαρμογές της σοσιαλδημοκρατίας. Θα μπορούσαμε να το ονομάσουμε νεοφιλελευθερισμό με ανθρώπινο πρόσωπο. Η μη-πλήρης υιοθέτηση εκ μέρους της κυβέρνησης Παπανδρέου, ό,τι πιο ακραίου ακούγεται αλλά η υιοθέτηση απλώς του προγράμματος Καραμανλή με κάποιες «βελτιώσεις», ανάλογα με τη συγκυρία. Προς το χειρότερο ή προς το καλύτερο, προφανώς έχει να κάνει με τους ταξικούς και πολιτικούς συσχετισμούς. Ωστόσο, η πολιτική του έχει αποκτήσει διάσταση και αυτή είναι η εκμαίευση από τους μισθωτούς - και όχι μόνο - υπό τον φόβο της πτώχευσης του κράτους, της μακροχρόνιας συμφωνίας τους στην ατομική τους «πτώχευση» (να γίνουμε δηλαδή μίας μορφής Λετονία με ή χωρίς πτώχευση). Συγχρόνως στηρίζεται σε κάποια δεδομένα, με τα οποία θα επιχειρήσει να πείσει τις αγορές. Σημειώνουμε μερικά: α) Οι τράπεζες, μάλλον, θα επιστρέψουν μέσα στο 2010 ένα πακέτο 4 δισ. που έχουν λάβει και το οποίο αντιστοιχεί σε 1,7% του ΑΕΠ - επομένως μπορεί να μειώσει το έλλειμμα ισόποσα. β) Απ’ ό,τι φαίνεται το έλλειμμα το οποίο παρουσιάζει σήμερα υπόκειται σε δημιουργική λογιστική και μπορεί να το εμφανίσει μειωμένο τον επόμενο χρόνο. Και εξ αυτού γ) το σχέδιο σύλληψης της φοροδιαφυγής και εισφοροδιαφυγής, το οποίο όμως, όπως εκτιμούν όλες οι διεθνείς αναλύσεις, είναι υπεραισιόδοξο.
Το τρίτο στοιχείο είναι η λιτότητα. Πρέπει να συνυπολογιστούν οι συνέπειες μίας επερχόμενης λιτότητας επ’ αόριστον και των αποτελεσμάτων της ύφεσης. Για παράδειγμα, η Fitch υποβάθμισε την πιστωτική αξιολόγηση των καλυμμένων ομολόγων (τίτλων που βασίζονται σε δάνεια) ελληνικών τραπεζών, επειδή εκτιμά, μεταξύ άλλων, ότι οι πολιτικές λιτότητας που θα ασκηθούν θα προκαλέσουν περισσότερες επισφάλειες στις τράπεζες (θα αυξηθεί, μ’ άλλα λόγια, το ποσοστό των καθυστερήσεων πληρωμής ή αδυναμίας πληρωμής των δανείων). Αυτό έχει ως αποτέλεσμα πίεση στις τράπεζες ως προς την κεφαλαιϊκή τους επάρκεια και, άρα, χειροτέρευση των συνθηκών δανεισμού στις χρηματαγορές.

*Πρόκειται, αν κατάλαβα καλά, για έναν ιδιότυπο αυτοτραυματισμό του συστήματος;
-Κατά κάποιο τρόπο, ναι. Οι πολιτικές που προτείνονται από τους διεθνείς οίκους και οργανισμούς, είναι μεν πολιτικές πτώχευσης των μισθωτών, των συνταξιούχων, της παραγωγής δημόσιων αγαθών κτλ. για να μπορούν οι κάτοχοι ελληνικών ομολόγων (έλληνες και ξένοι, σε ένα ποσοστό από 30/70 έως 50/50) να λαμβάνουν κανονικά τις αποπληρωμές του χρέους. Αλλά, επίσης, είναι και πολιτικές που δεν εγγυώνται ότι δεν θα έχουν ως αποτέλεσμα επιβάρυνση και των όρων δανεισμού και πιθανότητα αδυναμίας αποπληρωμής του χρέους στο μέλλον.
Στη βάση αυτών των τριών παραγόντων, αλλά όχι μόνο - υπάρχουν, για παράδειγμα, και οι αυτόνομες ανάγκες του ελληνικού κεφαλαίου να παραχθούν, επιτέλους, αποτελέσματα, τα οποία δεν μπορούσε να τα πετύχει τα προηγούμενα χρόνια σε εργασιακά, δημόσιο, ασφαλιστικό, υγεία, παιδεία κ.λπ. - ανοίγει ένα χρονικό διάστημα όπου πρέπει να αναμένουμε και άλλα αντίστοιχα επεισόδια. Υπάρχουν κι άλλοι παράγοντες, εξάλλου, που μπορεί να επηρεάσουν, όπως πιστωτικά συμβάντα αλά Ντουμπάι, η παρατηρούμενη αύξηση των ελλειμμάτων και του ύψους του χρέους πέραν των κριτηρίων Μάαστριχτ σε όλα τα κράτη της ευρωζώνης, οι ρυθμοί εξόδου των κρατών από την κρίση κλπ.

*Μπορεί αυτή η πολιτική να μείνει αλώβητη από τα προβλήματα που δημιουργεί και τις αντιδράσεις που προκαλεί;
-Από μια άλλη οπτική, η πολιτική που διαμορφώνει η Ευρώπη, έκθεσης των κρατών σε κίνδυνο με στόχο την εθελούσια συμμόρφωση, συνιστά μια λεπτή ισορροπία η οποία ενδέχεται, σε συνάρτηση με τυχαία γεγονότα, να οδηγήσει σε αυτοτροφοδοτούμενες πεποιθήσεις και στοιχισμένες συμπεριφορές των ατομικών κεφαλαίων, έτσι ώστε, αν δεν διερευνήσουν την αντοχή της Ελλάδας, να διερευνήσουν την αντοχή άλλου κράτους. Θα μπορούσαμε, άραγε, να φανταστούμε την πλευρά του κεφαλαίου να υπάγεται εθελούσια ή όχι σε ένα πρόγραμμα εξόδου από την κρίση, που θα υπηρετεί τις ανάγκες των πολλών; Δύσκολο με τους σημερινούς συσχετισμούς δυνάμεων. Αλλά, όμως, αυτοί είναι που πρέπει να αλλάξουν.

* Ο Σπύρος Λαπατσιώρας διδάσκει πολιτική οικονομία στο Πανεπιστήμιο Κρήτης
ΕΠΟΧΗ,  Κυριακή, 13 Δεκεμβρίου 2009
http://www.epohi.gr/portal/component/content/article/15/4126

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου